Pies w parku narodowym - dlaczego nie?

Było piękne, gorące jak diabli, sierpniowe popołudnie, gdy uprzejmi panowie strażnicy uśmiechnęli się do nas ze szczytu połonin. Po czym wlepili nam mandat…

Chwilę później gawędziliśmy o ochronie przyrody w Bieszczadzkim Parku Narodowym oraz o zasadności zakazu wprowadzania psów na jego teren. Nie będziemy przytaczali opinii strażników, ponieważ nie były one oficjalnym stanowiskiem BdPN. Powiemy jedynie, że rezultatem dyskusji była inspiracja i mocne postanowienie MS, że uparcie będzie dążył do zbadania sensowności argumentów zabraniających wstępu psom.

Zanim jednak założy kaszkiet Sherlocka, a w zęby chwyci fajkę, pragnie uprzedzić, że polemika zawarta w tekście jest jego opinią. Nie namawia również w żaden sposób do łamania Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a jeśli ktoś za sprawą tekstu nabierze przekonania, że parki narodowe zwyczajnie psów nie lubią, będzie to wina nie tekstu ani autora, a samych parków narodowych. Kropka.

Kwestię wstępu psów na teren parków narodowych, których Polska posiada 23, reguluje Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,  Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880. Zgodnie z jej zapisami do PN obowiązuje całkowity zakaz wstępu czworonogów. Dziwi zatem fakt, że nie we wszystkich parkach narodowych taki zakaz funkcjonuje. Okazuje się, że ustawowy zakaz może zostać zniesiony bądź zmodyfikowany przez Dyrekcję Parku. Więcej na ten temat możecie przeczytać na blogu „Podróże z psem”, który przygotował bardzo ciekawe materiały na temat wstępu psów do PN (łącznie z listą parków objętych zakazem oraz tych pozwalających czworonogom na wejście). Nie będę dublował tematyki artykułów i skupię się jedynie na argumentacji samych parków, dotyczącej zasadności zakazu. Pragnę też dodać, że nie jesteśmy zwolennikami puszczania psów w PN luzem, więc jeśli piszę o psie na terenie parku, zawsze mam na myśli psa na smyczy.

Zatem, dlaczego pies w parku narodowym nie jest mile widzianym gościem? Bieszczadzki Park Narodowy zamieszcza specjalnie oświadczenie na swoich stronach, w których czytamy:

„Wiemy, że większości z Państwa ciężko jest się rozstać nawet na chwilę ze swoim ukochanym pupilem, ale nie bądźmy egoistami i pomyślmy też o zwierzęcych gospodarzach tego terenu. Nie jest tajemnicą, że nasi przyjaciele zostawiają po sobie obce dla dzikiej fauny substancje zapachowe mogące zaburzać naturalny rytm aktywności gatunków silnie terytorialnych. Podobnie ma się sprawa z psimi odchodami , zawierającymi nierzadko groźne patogeny jak wirusy, bakterie czy robaki pasożytnicze. W przeciwieństwie do domowych pupili dzikie zwierzęta nie poddają sie szczepieniom ochronnym czy odrobaczaniu. To co jest niegroźne dla naszego zwierzaka może być przyczyną choroby, a nawet śmierci jakże już nielicznych przedstawicieli rodzimych drapieżników. 

Prócz tego hałas (szczekanie, wycie) mający szczególnie negatywny wpływ na populacje dzikich zwierząt w okresie związanym z rozrodem i wyprowadzaniem młodych. 

W Bieszczadzkim Parku Narodowym staramy się nie dopuszczać do wydeptywania szerokich "autostrad" wzdłuż szlaków pieszych, wiele odcinków to wąskie ścieżki, na których ciężko jest się mijać zwiedzającym park turystom, a nie każdy odwiedzający teren parku to miłośnik naszych zębatych pupili. Mowa tu choćby o dzieciach czy ludziach mających z psami przykre doświadczenia. Nie wątpimy w Państwa sumienność i zapewnienia o smyczach i kagańcach ale pies to, jakby nie było, drapieżnik i wilcza natura nie jest mu całkiem obca.” (Dział Udostępniania i Komunikacji Społecznej BdPN, O zakazie wprowadzania psów na szlaki iścieżki przyrodnicze Bieszczadzkiego PN).

Jedyny na pierwszy rzut oka sensowny argument, który w powyższym tekście został przytoczony, to ten mówiący o patogenach roznoszonych przez psy. Ale po kolei... 

„Nie jest tajemnicą, że nasi przyjaciele zostawiają po sobie obce dla dzikiej fauny substancje zapachowe mogące zaburzać naturalny rytm aktywności gatunków silnie terytorialnych”. Szlaki w BdPN są wytyczone i dzielnie pokonywane przez rzesze turystów oraz konie. Ruch poza nimi nie jest przewidziany. Czy naprawdę psi zapach dołożony do ogromnej mozaiki zapachów ludzkich i często końskich jest w stanie „zaburzyć naturalny rytm aktywności gatunków silnie terytorialnych”? Czy ktoś to w ogóle w sposób naukowy sprawdził?! 

„Prócz tego hałas (szczekanie, wycie) mający szczególnie negatywny wpływ na populacje dzikich zwierząt w okresie związanym z rozrodem i wyprowadzaniem młodych”. Ten sam argument tyczy się przepływającej po szlakach rzeki turystów. Gadają tacy, mamroczą, czasem śpiewają (zgodnie z zaleceniem przyrodników, bo głośne rozmowy minimalizują ryzyko spotkania niedźwiedzia), a nikt im wstępu nie broni. Poza tym pies, który ujada w sposób uciążliwy najprawdopodobniej nie zostanie nigdy wzięty na wyprawę w góry. Psy szczekają ze strachu, z ekscytacji ale nie z powodu wysiłku fizycznego, którym jest wdrapanie się na ileś tam set metrów. No i kolejny raz – czy ktoś zrobił badania na ten temat? W końcu mowa o szczególnie negatywnym wpływie… 

„W Bieszczadzkim Parku Narodowym staramy się nie dopuszczać do wydeptywania szerokich "autostrad" wzdłuż szlaków pieszych, wiele odcinków to wąskie ścieżki, na których ciężko jest się mijać zwiedzającym park turystom, a nie każdy odwiedzający teren parku to miłośnik naszych zębatych pupili. Mowa tu choćby o dzieciach czy ludziach mających z psami przykre doświadczenia. Nie wątpimy w Państwa sumienność i zapewnienia o smyczach i kagańcach ale pies to, jakby nie było, drapieżnik i wilcza natura nie jest mu całkiem obca”. Jeśli BdPN do tej pory starał się kryć swoje uprzedzenia, to w tym momencie opuścił nieco gardę. To śmieszne, gdy w ramach prewencji szafuje się wizją rodem z „Czerwonego Kapturka”. Zły pies i jego wilcza natura, która czeka w uśpieniu by chwycić w zęby niewiniątko. Cóż, zachęcam do zastanowienia się nad wilczą naturą psa – może przy odrobinie szczęścia BdPN uzna, że w odniesieniu do psa trafniejsze jest jednak porzekadło: pies, najlepszy przyjaciel człowieka.  

To jak? Zębaty pupil o wilczej naturze, czy raczej najlepszy przyjaciel?

Co więcej, bardzo nie fair jest zabranianie wstępu psom na szlak w trosce o komfort osób, które psów nie lubią. Gdyby sprawiedliwie egzekwować tę regułę, na szlak prawdopodobnie nie zostali by wpuszczeni: otyli, zbyt chudzi, wycieczki szkolne, osoby w podeszłym wieku, harcerze, księża, zakonnice, miłośnicy tatuaży, miłośnicy piercingu, pary gejowskie i rodziny wielodzietne. Niestety nam, narodowi, przeszkadza wszystko. Tym bardziej trzeba podkreślać, że dyskryminacja to podłe zjawisko, godne napiętnowania.

Szczerze mówiąc, mam nieodparte wrażenie, że jedyny pies jakiego autor manifestu BdPN widział, to ten na plakacie informującym o konieczności szczepień przeciwko wściekliźnie. 
Źródło: http://www.chelmiec.pl

Teraz powrót do sensownego argumentu: patogeny. W ramach zdobycia rzetelnej wiedzy na ten temat, skontaktowałem się z Ośrodkiem Naukowo-Dydaktycznym BdPN. W odpowiedzi dostałem listę publikacji naukowych, którą przeglądałem przez kilka dni. Żadna z publikacji nie dotyczyła Bieszczadów, ale można przyjąć, że problemy w nich opisane są do pewnego stopnia uniwersalne. Zgodnie z wynikami badań, zagrożenie populacji dzikich zwierząt patogenami przenoszonymi przez psy oraz inne domowe zwierzęta jest realne. Szczególnie niebezpieczne są: wścieklizna, parwowiroza oraz nosówka. Zdecydowanie najszerzej problem przenoszenia chorób nakreśla badanie nad wilkami w Etiopii (Karen Laurenson,  Claudio Sillero-Zubiri, Hal Thompson, Fekadu Shiferaw, Simon Thirgood, James Malcolm, 1998: Disease as a threat to endangered species: Ethiopian wolves, domestic dogs and canine pathogens). W ramach badania, naukowcy identyfikują szereg zagrożeń oraz proponują środki zaradcze mające poprawić kondycję wilczej populacji. Jako najlepsze remedium wskazują szczepienia psów, redukcję ich liczby w samym parku i okolicach oraz edukację właścicieli psów pod kątem w/w czynników. W świetle tych badań można stwierdzić, że BdPN dobrze robi zakazując wstępu psów. Mam jednak wątpliwości, czy zakaz jest adekwatny do polskiej rzeczywistości. Po pierwsze, przytaczane badanie odbywało się w ETIOPII (!), gdzie nie ma programów szczepień, psy biegają luzem towarzysząc pasterzom bądź zajmując się zdobywaniem pokarmu na własną łapę. Co by o polskiej rzeczywistości nie mówić, jesteśmy na zupełnie innym etapie. Zdrowy rozsądek każe myśleć, że skoro turysta pcha się na szlak z czworonogiem, to pies ten ma dla turysty znaczenie. Jest ważny w jego życiu, może nawet jest jego przyjacielem. A skoro tak, to naprawdę można założyć, że jest zaszczepiony i odrobaczany. Dla pewności wystarczy przy sprzedaży biletu wymagać książeczki zdrowia psa i w ten sposób oddzielić potencjalnie groźne dla środowiska egzemplarze. To naprawdę jest proste. Inaczej sprawa ma się z psami na stałe mieszkającymi w bieszczadzkich wsiach, z psami bezpańskimi, wałęsającymi się po lasach. Jeśli mogę coś radzić BdPN, to tylko to, aby w innym miejscu szukać zagrożeń dla zamieszkujących Bieszczady gatunków . 

Kończąc wątek patogenów, oczywiście nikt nigdy nie przeprowadzi badań na temat wirusów przenoszonych przez turystów i ich psy, bo niemożliwe jest wyizolowanie ani badanych grup ani środowiska. Co więcej, ponieważ BdPN nie jest ograniczony zasiekami, zwierzęta migrują między jego granicami. Naiwnym byłoby przekonanie, że nie spotykają się tam ze śladami pozostawionymi przez zwierzęta domowe. Tym samym nie będzie nigdy niezbitych dowodów na niszczycielski wpływ "psów turystycznych". Nikt również nie powie, że takiego ryzyka nie ma. Mimo to uważam, bazując na wynikach badań, zdrowym rozsądku oraz doświadczeniach innych parków, że całkowity zakaz wstępu czworonogów jest niewspółmierny do potencjalnego ryzyka. 

A jak jest w parkach narodowych, gdzie zezwala się na wstęp z psami? Karkonoski PN przedstawił mi w korespondencji racjonalne i wyważone podejście. KPN nie widzi problemu w psach, nie zanotował też ich destrukcyjnego wpływu na środowisko. Za to bardzo przytomnie podkreśla, że wszelkie problemy Parku z psami mają swoje źródło w głupocie i braku odpowiedzialności właścicieli, którzy puszczają czworonogi luzem i nie są w stanie ich kontrolować. Zadziwiające, że jedyny broniący się argument, który mógłby być w miarę sensowną podstawą do wprowadzenia zakazu, nie został przez BdPN przytoczony...

Starałem się być obiektywny. Poświęciłem dużo czasu, aby zagłębić się w temat i jedyna refleksja, która mi się nasuwa jest następująca: zakaz wstępu psów do parków narodowych to wypadkowa dwóch postaw:

• Złej woli bądź/oraz strachu Dyrekcji Parków Narodowych.

• Niestety ludzkiej głupoty i braku wyobraźni części psiarzy. 

Jeśli ci pierwsi uznają, że turyści z psami nie są problemem oraz że pies to jednak przyjaciel człowieka a ci drudzy dojdą do wniosku, że pies nie musi latać bez smyczy, żeby był zadowolony z wyprawy, zakazy znikną. Na dobre. Czego Wam i sobie życzymy.

Za pomoc w opracowaniu artykułu, chcę podziękować:
Lek. wet. Zakrzewskiej Justynie, Gabinet 4Łapy.
Ośrodkowi Naukowo-Dydaktycznemu Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
Działowi Ochrony Przyrody Karkonoskiego Parku Narodowego.
Dyrektorowi Parku Narodowego Bory Tucholskie.